ویتامین د Vitamin D
ویتامین د از ویتامین های محلول در چربی و ضرورری برای بدن است. تحقیقات گسترده در دهه گذشته حاکی از نقش ویتامین د فراتر از پیشگیری از نرمی استخوان در کودکان می باشد. ویتامین د کافی برای عملکرد مناسب بسیاری از بافت های بدن ضروری است و کمبود ان منجر به بروز عوارض و بیماری های متعددی می گردد.
مقادیر مورد نیاز
مقادیر مورد نیاز ویتامین د برای افراد بزرگسال 30 -70 سال، 15 میکروگرم(gµ) یا 600 واحد بین المللی (Iu) در روز می باشد. منابع تامین ویتامین د به صورت طبیعی از راههای زیر می باشند:
منابع
منابع غذایی
ویتامین د به طور طبیعی در غذاهای حیوانی یافت می شود. منبع بسیار غنی این ویتامین ، روغن های کبد ماهی می باشند. ویتامین د در مقادیر اندک و بسیار متغیردر کره، زرده تخم مرغ، خامه و جگر وجود دارد. شیر غنی نشده با این ویتامین دارای مقدار بسیار ناچیزی می باشد. ویتامین د بسیار پایدار بوده ودر اثر حرارت دادن یا نگهداری طولانی مدت غذاها از بین نمی رود. بطور کلی با توجه به محدود بودن منابع غذایی ویتامین د و مقدار ناچیز آن در اکثر این غذاها، ویتامین د مورد نیاز تنها از راه غذا قابل تامین نمی باشد.
نور آفتاب
مهمترین راه تامین ویتامین د، نور افتاب می باشد. ویتامین د تحت تاثیر اشعه ماورای بنفش نور آفتاب از کلسترول در پوست ساخته می شود. میزان ورود اشعه ماورای بنفش به سن ( کاهش تولید با افزایش سن)، رنگ پوست، نوع پوشش و لباس، عدم عبور اشعه ماورای بنفش از شیشه و استفاده از ضد افتاب بستگی دارد. قرار گرفتن ساعد دست و پاها یا صورت، کف و ساعد دست ها به مدت 5 تا 10 دقیقه، 2 تا 3 بار در هفته برای تامین ویتامین د به میزان کافی در افراد سالم لازم می باشد.
نقش های ویتامین د
تنظیم غلظت کلسیم و فسفر خون
نقش های ویتامین د در روده کوچک، استخوان، پاراتیروئید و کلیه ها ، منجر به تنظیم غلظت کلسیم و فسفر خون می شود. جذب ناکافی کلسیم و فسفر ناشی از کمبود ویتامین د منجر به نرمی استخوان در کودکان و بزرگسالان و دردهای استخوانی، ضعف عضلات و پوکی استخوان در بزرگسالان می شود.
تنظیم رشد و تکثیر سلولی
تاثیر ویتامین د در تنظیم رشد و تکثیر سلولی و جلوگیری از ازدیاد بیش از حد سلول ها موثر می باشد. با توجه به این نقش ویتامین د، کمبود آن با ایجاد سرطان های پروستات، روده بزرگ، پستان و سایر سرطان ها مرتبط است.
ایمنی
ویتامین د به واسطه نقش آن در سیستم ایمنی بدن در پیشگیری از پسوریازیس (بیماری پوستی)، دیابت نوع 1،آرتریت روماتوئید، مالتیپل اسکلروزیس( MS)، بیماری التهابی روده و بیماری های دهان و لثه نقش دارد و کمبود آن با ایجاد این بیماری ها مرتبط است.
اثرات قلبی عروقی
ویتامین د تولید هورمون فشار خون (رنین) را تنظیم می کند. بنابراین میزان کافی ویتامین د در خون در پیشگیری از فشار خون بالا موثر است. همچنین این ویتامین در نارسایی قلبی و ابتلا به دیابت نوع 2 ( به واسطه نقش آن در تحریک تولید انسولین در لوزلمعده) نیز نقش دارد.
اثرات عصبی عضلانی
در کمبود ویتامین د، کاهش توده عضلانی و کاهش قدرت عضلانی اتفاق می افتد. همچنین کمبود این ویتامین، خطر سقوط را افزایش می دهد.
شیوع کمبود ویتامین د در ایران
بر اساس نتایج اخرین بررسی انجام شده در سال 1391، کمبود ویتامین د در ایران و در گروه های سنی مختلف شیوع بالایی دارد. نزدیک به 61 درصد افراد میانسال به کمبود این ویتامین مبتلا هستند. این رقم در میانسالان مناطق مختلف ایران از 45% تا 70% متغیر می باشد. شیوع کمبود در زنان (63%) بیشتر از مردان(59%) است.
مکمل یاری ویتامین د
با توجه به شیوع بالای کمبود،اتخاذ راهکار مناسب برای کنترل و پیشگیری از کمبود این ویتامین ضرورت می یابد.مصرف مکمل ویتامین د به صورت قرص برای پیشگیری از کمبود بدین صورت توصیه می شود: با توجه به شیوع بالای کمبود در عموم مردم ایران، مصرف قرص 50000 واحدی هر ماه یکبار در میانسالان توصیه می گردد. در میانسالان در معرض خطر کمبود ویتامین د شامل: افراد مبتلا به چاقی،بیمارن مبتلا به بیمارری مزمن کلیوی، افرادی که در ارتفاع زیاد یا در زیرزمین و مکان های بسته زندگی می کنند، افراد دارای رنگ پوست تیره، مصرف دو هفته یکبار قرص ویتامین د ارجح است.
عوارض مصرف بیش از حد
مصرف بیش از حد ویتامین د می تواند موجب مسمومیت و بروز عوارض گردد. بنابراین قرص های 50000 واحدی این ویتامین نباید روزانه مصرف شوند. مصرف روزانه بیش از حد این ویتامین در حد چند صد هزار تا یک میلیون واحد، می تواند مسمومیت ایجاد نماید. علائم مسمومیت با ویتامین د عبارتند از : رسوب بیش از حد کلسیم در استخوان، رسوب کلسیم در بافت های نرم (کلیه، قلب، ریه و پرده گوش که می تواند به سنگ های کلیوی، عوارض قلبی و ریوی، اختلالات شنوایی و حتی کری منجر شود)، افزایش کلسیم خون، ضعف، خستگی، تهوع و استفراغ، یبوست، پرنوشی، پر ادراری
تهیه و تنظیم : مینا طبا طبائی